Yalana izin verilen yerler

Meymun bin Mihran buyurdu ki: “Yalan, bazı yerlerde doğrudan daha hayırlıdır! Acaba bir kişi kılıçla başka bir insanı öldürmek için kovalıyorsa, o kovalanan insan bir eve girse, kovalayan adam sana gelip ‘Sen filan adamı gördün mü?’ dese ne dersin? ‘Hayır, görmedim’ demez misin? İşte bu, farz olan bir yalandır’ dedi.
Konuşma, maksat ve hedeflere götüren vesiledir. Bu bakımdan hem doğruluk, hem de yalanla güzel maksada varılabiliyorsa, orada yalan söylemek haramdır. Eğer o güzel maksad mübahsa ve doğrulukla değil, ancak yalanla varılabiliyorsa, burada yalan söylemek mübahtır. Eğer elde edilmesi istenen maksat farz ise, ona varılmak için yalan söylemek de farz olur.
Nitekim Müslümanın kanını korumak farz olduğu gibi, onu korumak için yalan söylemek de farzdır. Bu bakımdan ne zaman doğruyu konuşmakta, bir zâlimin zulmünden gizlenen bir Müslümanın kanının akıtılması sözkonusu ise, burada yalan söylemek farz olur.
Ne zaman savaşın maksadı veya barışın tamamlanması veya mazlumun razı edilip anlaşmaya yanaştırılması, yalan söylemeden olmuyorsa, bu takdirde yalan söylemek mübahtır.
İmam-ı Gazali hazretleri buyurdu ki: Mümkün olduğu kadar yalana ruhsat verildiği yerlerde bile yalandan kaçınmak uygundur. Çünkü kişi yalan kapısını bir defa açarsa o açılan kapının onu yok yere ve zaruret hududunu aşan kısma sürüklemesinden korkulur. Bu bakımdan yalan esasında haramdır. Ancak zaruret için mübah olur.
Hz. Ebu Kâhil anlatır: Eshâb-ı kiramdan iki kişinin arasında kılıç kılıca gelecek derecede münakaşa oldu. Ben onların birisiyle karşılaştım ve kendisine ‘Seninle filan adamın arası niçin bozuldu? Oysa o, seni övüyor, medh-ü senâ ediyor’ dedim. Sonra öbürüne rastladım, aynı şeyleri ona da söyledim. Böylece onların ikisini barıştırdım. Sonra dedim ki bu iki kişinin arasını buldum ama nefsimi de helâk ettim. Bunun üzerine Resulullaha gittim hâdiseyi anlattım. Şöyle buyurdu: “Ey Ebu Kâhil! Yalanla da olsa halkın arasını bul!”