EBRU SANATI,TARİHÇESİ,YAPILIŞI,MALZEMELERİ...

[font=Arial][size=21][color=#ce0000][b]Ebru Nedir..[/b][/color][/size][/font][font=Arial][size=9]
Kâğıt süsleme sanatlarının en önemlilerinden biri.[/size][/font]
[font=Arial][size=9]Bütün Osmanlı sanatlarında olduğu gibi usta-çırak usulü ile öğrenilen ve sanatçının iradesi dışında birçok değişkenden etkilenen bir sanattır.
Ebru; renklerin suyla dansının yarattığı bir ahenktir aslında. Bazı kaynaklar ebrunun, yüz suyu anlamına gelen "ab-ı ru" sözcüğünden, bazı kaynaklar ise Orta Asya dillerinden Çağatayca da hareli görünüm, damarlı kumaş ya da kağıt anlamına gelen "ebre"den geldiğini söylese de en yaygın kanı, kelimenin kökeninin Farsça; bulutumsu, bulut gibi anlamına gelen "ebri" den gelmekte olduğudur. Her ne şekilde isimlendirilse isimlendirilsin insanlara da isim olan ebru, gizemli bir ahenk taşıyor.

Zorlu ve emek isteyen bir sanat olan ebru, geri dönüşü olmayan, tekrarı olmayan, çok değişkenli bir sanattır.


Birçok eski eserde süsleme amacıyla kullanılan ebru, geleneksel el sanatlarımızdan olmasına rağmen yakın zamana kadar unutulma tehlikesi ile karşı karşıyaydı. Dünya çapında çeşitli milletler tarafından sahiplenmeye başlanmış, bazı ülkelerde ebru yapımı sırasında kullanılan malzemeleri üreten firmalar boy göstermişti.


Ebru sanatında son devrin piri merhum Mustafa Düzgünman gerek yetiştirdiği öğrencilerle gerek bu sanata kazandırdığı anlayışla manevi hazinelerimizden birinin payidar kalmasında büyük rol oynamıştır.
GELENEKSEL TÜRK EBRU SANATINDA KULLANILAN MALZEMELER
KAĞIT : Emici özelliği fazla ve mat olanları tercih edilir. Genellikle birinci hamur kâğıt kullanılır.

[/size][/font][font=Arial][color=#ce0000][b]KİTRE[/b][/color][/font][font=Arial][size=9]: Kitre, Anadolu’da yetişen, geven türü dikenli bitkilerden elde edilen, yapışma özelliği az olan bir zamk çeşididir. Suyla birlikte karıştırılarak uygun kıvam elde edilir. İpek kitresi ise, toz halinde hazır olarak satılmaktadır. Piyasada aktarlarda bulunabilen kitrenin plaka halinde, beyaz ve topraksız olanları tercih edilmelidir.

[/size][/font][font=Arial][b][color=#ce0000]TEKNE[/color][/b][/font][font=Arial][size=9]: Ebru yapımında tekne dediğimiz, içine kitre konan kaplar kullanılır.

[/size][/font][font=Arial][color=#ce0000][b]FIRÇA[/b][/color][/font][font=Arial][size=9]: Fırçanın sapı için, esnek olduğundan dolayı gül dalı kullanılır. Kıllar ise, at kuyruğundan elde edilir.

[/size][/font][font=Arial][color=#ce0000][b]BOYALAR[/b][/color][/font][font=Arial][size=9]: Ebru yapımında genellikle oksit kırmızı, oksit sarı, oksit siyah, lahur çiviti kullanılır. Diğer renkler de bunların karışımından elde edilir. Güzel bir ebru için renkleri uyumlu kullanmak önemlidir. Bu nedenle koyu renklerden başlanarak renkler kullanılır. Tabandaki siyah boya, üzerindeki boyaları canlı ve aktif gösterir. Aralardaki beyazlar da renklere hareket getirir.

[/size][/font][font=Arial][color=#ce0000][b]ÖD[/b][/color][/font][font=Arial][size=9]: Renklerin kitre üzerinde kalmasını sağlar. Boyanın içine atılarak kullanılır. İpek boyalar için kullanılmaz.

[/size][/font][font=Arial][color=#ce0000][b]BİZ[/b][/color][/font][font=Arial][size=9]: Büyük, kalınca iğne olup, ebruya şekil vermekte kullanılır.
EBRU NASIL YAPILIR?
Ebru yapımına başlamadan önce seçilecek kağıdın ölçüsüne uygun büyüklükte bir tekne alınır, tekne kitreli su ile doldurulur.

Ebru teknesi basitçe alüminyum bir baklava tepsisi gibidir. Kitre, bir bitkinin özü olup baharatçılarda (aktarlarda) satılır. Sinme bir avuç veya tepeleme iki çoba kaşığı kitre iki litre kadar su içinde 2, 3 veya 4 gün bekletilerek kitrenin su içinde iyice şişmesi sağlanır. Şişen kitre su içinde el ile yoğrularak suya karışması sağlanır. Kitreli su boza kıvamında veya az seyreği olmalıdır. Hazırlanan sıvı ince bir tülbent ile süzülerek temizlenir. Son haliyle tekneye yavaşça (köpürtmeden) boşaltılır.

Değişik renklerde toprak boyalar ayrı ayrı iki cam yüzey (veya seramik, krom) arasında iyice ezilir. Ezilme esnasında hafif su katılır. Ezilme sonrasında meydana gelen çamur benzeri boyaya sığır ödü katılarak 15 gün veya bir ay kadar bekletilir. Boyanın öd asidiyle pişmesi sağlanır. Beklemeden sonra mamul sulandırılarak kullanılır. Boya açılmıyorsa öd katılır. Rengi açmak için su kullanılır.

[/size][/font][b][font=Arial][color=#ce0000]Bir ebru bir defa yapılabilir. [/color][/font][/b][font=Arial][size=9]

Hazırlanan boyalar fırça veya metal çubuk yardımıyla daha önce hazırlanmış olan kitreli suyun üst yüzeyine damlatılır.Boyaların açılmasını ve şekillerin yuvarlaklığını kesin olarak bilemeyiz. Ancak fikir sahibi oluruz. Yaptığımız ebrunun tam olarak nasıl olacağını değil neye benzeyeceğini bilebiliriz. Bu yüzden iki defa aynı ebruyu yapmak imkansızdır.

Kağıt tekneye serilir, iş tamamlanır.

Kağıt düzgünce tekne üzerine bırakılır, görüntünün kağıda işlemesi sağlanır. Kağıt temiz bir ortamda kurumaya bırakılır.


Su yüzeyinde meydana gelen şekiller, teknik gereksinme sonucu daha çok soyut olarak gelişir. Bu düzenlemeden sonra seçilen kağıt su yüzeyine yatırılır. Birkaç saniye sonra kaldırılır ve kitreli suyu süzülünceye kadar iki ucundan asılır.

Bu ebrû tekniğinde sanatçı, boyaların kitreli su üzerindeki dağılışına yeterince hakim olamaz. Bu yüzden bir takım kalıplaşmış ebrû tipleri oluşmuştur. [/size][/font]

Ebru Sanatı Nasıl Yapılır - Ebru Yapılışı

Tabiattaki renkli kaya ve topraklar ile bazı bitkilerden elde edilen boyalar mermer bir plaka üzerinde yine mermer bir el-taşı ile ezilir. Bu işlem ile boyaların su üzerinde yüzebilecek kadar inceltilmesi sağlanır. Ezilen boyalar konsantre kavanozuna alınır.



Boyaların serpilmesinde kullanılacak olan fırçalar gül dalı ve at kılından elde hazırlanır. Fırçalar kullanıldıkları yere göre farklı büyüklükte olur.




Üzerine boyaları serpip ebru yapacağımız su içine kitre zamkı (astragalus) yada deniz kadayıfı (carregeanen) gibi farklı malzemeler karıştırarak hazırlanır. Hazırlanan su tekneye boşaltılır.




Ezilmiş boyalardan herbiri kullanma kavanozlarına alınarak su ve öd ilaveleri yapılır.



Artık boyalarımızı hayal dünyamızın elverdiği ölçülere göre serpmeye ve ebrular yapmaya başlayabiliriz.




Farklı inceliklerde iğneler yardımıyla çiçekler ve diğer desenler oluşturulur. Aşağıda lâle ebrusunun yapım aşamaları gösterilmiştir.






Teknede motifler yapıldıktan sonra emici özellikteki kâğıtlar suyun üzerine yatırılır. Emicilik özelliğine bağlı olarak bir miktar bekletildikten sonra kâğıt kaldırılıp kurumaya bırakılır.

Renklerin Su Üstündeki Kutsal Dansı: Ebru Sanatı






Renkler su üstünden dans ediyor ve şekilden şekle yoğruluyorlar. Ebru, kimilerine göre tanrının kutsal dokunuşu, kimilerin göre evrenin ruhunun yansıması. Her ne olursa olsun son zamanlarda unutulmaya yüz tutan bu Türk sanatının ruhani bir yönü olduğu inkar edilemez.
Farsça kelime anlamını suyun yüzü olarak çevirebileceğimiz ebru sanatı belki de sırlar aleminin güzelliklerini önümüze sunan yegane sanat. Yoğunlaştırılmış suyun üzerinde yüzdürülen doğal boyalar, bu hallerinde şekillenip kağıda aktarılıyorlar. Peki, ortaya çıkan eser ne anlam taşıyor ve bize ne anlatmaya çalışıyor? Haydi, gelin birlikte ebru sanatının ruhani derinliklerinde bir yolculuğa çıkalım. Ayrıca bu yolculukta ebru sanatının merhalelerini ve nasıl yapıldığını da öğrenme şansı bulalım.


Geçmişte ebru yapan, ebruya gönül vermiş kişilere göre yaratılmış her şeyin kendine göre canı, teni, şekli, rengi ve dokusu vardır. Dolayısıyla ortaya çıkan her şekil ve rengin bir uyumu, ahengi olacaktır. Her canın bir teni, her tenin bir hareketi, her hareketin bir sesi ve her sesin bir rengi ve tınısı vardır. Ebru üstatları, allahın izniyle suyun, boyaların ve cisimlerin bu güzelliklerini ebru yoluyla dile getirdiklerini söylerler. bir sırrın, kutsal bir gizin ifadesidir ebru. Renkleri, dokuları, hareketleri ve sesleri harmanlayan bu sonsuzluk harmonisi içinde herkes kendi yeteneği doğrultusunda bir şeyler yakalar. Bu harikalar panayırında, bu alemler pazarında herkes kendince bir şeyler derler toparlar, derleyip toparlandıklarına kendi kendine beliren oluşumdan da bir şeyler katarak onu yine o’nun pazarına arz eder.
Aynı şairlerin ve yazarların edebiyatta yaptıkları, müzisyenlerin müzikte, ressamların resimde yaptıkları gibi ebruzenler de renkleri derleyip toplar ve onlara bir ifade kazandırırlar. Yukarıda belirttiğimiz gibi ebru ustalarına göre her şeyin bir rengi, bir musikisi ve bir mizacı söz konusudur. bu noktada aynı musiki çeşitlerinin farklı duygulara hitabı gibi renklerin de insanın bakışına bir hitabı söz konusudur. Ebru işte bu renklerden oluşan boyaların su üstündeki sonsuz dansıdır. Zıtların uyumunda, ahenginde dönen bu devranda, hayatın akışı ve insanın bakışı trafiğinde uyumsuzluk görüntüsü veren durumlarda yorulan insan, bu aldatıcı görüntünün özündeki uyumu açığa çıkaran durum ve ortamlarda rahatlar. Böylece ebruyla uğraşan kişi ruhunu görselleştirmiş, çeşitli renklerin sesleriyle ruhunu seslendirmiş olur.
Çoğu zaman da ebru üstatları yaptıkları eserlerde gördükleri yansımaları Allahın suretlerine yorarlar, o tabi oluşumu perdenin ötesinin görünmesi, kutsal suretlerin gölgelerinin zuhur etmesi gibi güzellik ve sırlarla örtülü bir ermişliğe vardıklarını düşünürler. Ruhani ve dini rahatlama bahşettiği tartışılmaz bu sanatın bu bakış açısı tamamen kişisel olmakla birlikte, dinlendirici ve rehabilite edici etkisi psikologlarca da kanıtlanmıştır.
Dünyanın pek çok yerinde insanların zihinlerini dinlendirmek için yaptıkları pek çok terapi söz konusudur. ebru ise eskiden beri Türk uygarlıklarında en etkili terapi yöntemlerinden biri olarak kabul görmektedir. Gönül, zihin ve ruh dinginliğini hedef alan bu terapiler çok yönlü yararlar sağlamaktadır. Ebru sanatının ruha hitap ettiğini, bu sanatı uygulayanlar ile çıkan ebrulara bakanların, insanın özünü keşfetmesi ve maneviyatını güçlendirmesi yolunda ilerleme kaydettiğini daha eski zamanlarda bile anlamış insanoğlu.
Ebrunun en önemli özelliklerinden biri de kullanılan malzemelerin tamamen doğal olmasıdır. geçmiş zamanda ebru yapmak için sığır ödü ve akdeniz çalılarından elde edilen kitre, toprak ve bitki renkleri kullanıldığı gibi fırça yapmak içinde gül ağacı ve at kılı kullanılmıştır. Bu gizemli sanatın geleneksel ve tedavi edici yanını görebilmek için geleneksel malzemeleri kullanmanın önemi büyüktür. ebrunun tedavi edici özelliğinin, sentetik boyalar kullanıldığı takdirde büyük ihtimalle kendini göstermeyeceğine inanılır. Toprağın kendi doğal renkleri ve doğal ahengi kendi içinde bir terapi etkisi yaratıyor zaten. Ebrunun neden terapi için kullanılabileceği ve psikolojik açıdan konusunda birkaç araştırma mevcut ve en azından ebrunun insanlara bazı noktalarda telkinler yapıp rahatlamalar sağladığı tespit edilmiş. Örneğin ebru sanatı insanları iletişim kurmaya itiyor, insanın kendine olan güvenini arttırıyor, kendini daha büyük bir güce teslim etme duygusuyla inancını geliştiriyor ve sabit fikirlerden kurtulmasına katkıda bulunuyormuş.
Ebrunun bu özelliği sayesinde uygulanabilirliğinin geniş yelpazesi ile tanışıyoruz. bir yandan depresyonda olan veya sinir hastası olan insanlar için yardım aracı olurken bir yandan da ruhsal aydınlanma arayışında olan insanlar için değerli bir hizmet aracı olabiliyor.
Bu ruhani yanı güçlü kağıt süsleme sanatı Osmanlı’dan beri usta çırak usulü ile öğretilmeye devam ediliyor. Sanatçının iradesi olduğu kadar kullanılan malzeme, yöntem, ortam gibi birçok değişkenden de etkilenen bir sanat ebru sanatı. Yapımı emek ve dikkat isteyen bir sanat çünkü tekrarı ya da yapım esnasında bir şey yapıldığı an geri dönüşü olmayan bir sanat.
Geleneksel el sanatlarımızdan olan ebru sanatı yakın zamana kadar kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya idi. ancak son dönemde süsleme olarak kullanımının artması, farklı devletler tarafından sahiplenilip malzemelerinin üretilmeye başlaması ile tekrar hayata geri dönen bir sanat. Acı bir ironidir ki bizim geleneklerimizden bir sanat olmasına rağmen, korumayı ve sürdürmeyi bilemeyişimizden dolayı başka devletlerce sahiplenilmiş ve malzeme üretiminin bile başka devletlerce yapılıyor oluşudur. Ruhani yanı yüksek, özgün bir sanata sırt çevirdiğimizi fark etmemiz ve belki de günümüzün metalarına bağlı ruhsuz bir kimliğe savrulurken kim olduğumuzu tekrar keşfetmemizin ve ahlaki uyanışımızın başlangıcı olacaktır.
Yazımızı sizlere ebru sanatının nasıl yapıldığını anlatarak tamamlamayı uygun gördük. Doğru malzemeler ve ortamda aslında yapılması o kadar da zor ve maliyetli bir sanat değildir.
Değişik renklerde toprak boyalar ayrı ayrı iki cam yüzey (veya seramik, krom da olabilir) arasında iyice ezilir. Ezilme esnasında hafif su katılır. Ezilme sonrasında meydana gelen çamur benzeri boyaya sığır ödü katılarak 15 gün veya bir ay kadar bekletilir. Boyanın öd asidiyle pişmesi sağlanmış olunur. Beklemeden sonra ortaya çıkan karışım ebru esnasında sulandırılarak kullanılacaktır. Ebru yapımı esnasında boya açılmıyorsa içine bir miktar öd daha katılır. Rengi açmak için su kullanılır.
Ebru yaparken unutulmaması gereken bir husus, bir ebru çalışması bir defaya mahsustur. Düzeltme, yeniden yapma gibi bir şey söz konusu değildir.
Hazırlanan boyalar fırça veya metal çubuk yardımıyla daha önce hazırlanmış olan kitreli suyun üst yüzeyine damlatılır. Boyaların açılmasını ve şekillerin yuvarlaklığını kesin olarak bilemeyiz. Ancak fikir sahibi oluruz. Yaptığımız ebrunun tam olarak nasıl olacağını değil kabaca neye benzeyeceğini bilebiliriz. Bu yüzden iki defa aynı ebruyu yapmak imkansızdır.
Boya damlatılmış tekneye kağıt sermek bir sonraki aşamadır. Kağıt düzgünce tekne üzerine bırakılır, görüntünün kağıda işlemesi sağlanır. Kağıt temiz bir ortamda kurumaya bırakılır.
su yüzeyinde meydana gelen şekiller ilk etapta çok soyuttur. Bu noktada ufak tefek rötuşlar ve düzenlemeler yapılabilir. Bu düzenlemeden sonra seçilen kağıt su yüzeyine yatırılır. Birkaç saniye sonra kaldırılır ve kitreli suyu süzülünceye kadar iki ucundan asılır.
Bu ebru tekniğinde sanatçı, boyaların kitreli su üzerindeki dağılışına yeterince hakim olamaz. bu yüzden bir takım kalıplaşmış ebru tipleri oluşmuştur. Özellikle ilk zamanlarda belli tipler ve yöntemlerle çalışan ebru sanatçısı zamanla kendini geliştirir.
Bahadır İçel (Bir magazin dergisi için hazırlanan makale taslağından alıntıdır.)

EBRU YAPACAKLARA TAVSİYELER...........
1-Ebru yapımında kesinlikle kaliteli malzemeler kullanmanız gereklidir. İyi ezilmemiş boyalarla veya kalitesiz kıvam artırıcı maddelerle ebru yapmaya çalışmak, iyi sonuçlar vermeyeceği için, çalışma isteğinizi kıracaktır.
2-Ebru yapacağınız mekanı çalışmaya başlamadan önce güzelce temizlemezseniz, ebru çalışırken tekneye düşen tozlar, çalışmalarınızda ciddi zararlar meydana getirir.
3-Tekneyi üstüne koyacağınız çalışma masasının yüksekliği, rahat çalışabileceğiniz yükseklikte olmalıdır. Fazla alçak veya fazla yüksek masalarda çalışmak vücudunuzda özellikle belinizde ağrılara sebep olabilir.
4-Çalışma odanızdaki ışığın tekneye bakış açısını, tekneye serptiğiniz boyaları en rahat görebileceğiniz noktaya göre ayarlayın. Özellikle yeni hazırlanmış olan ebru sıvıları (deniz kadayıfı ile hazırlanmış su) berrak olduğu için çalışırken uygun ışık açısını bulmanız fırçadan suya serpilen boyaların yerlerini daha net görmenizi sağlar.
5-Çalışma yerinizin sıcaklığının normal oda sıcaklığında olması hem sizin hem de ebru yapımı için en uygun olanıdır.
6-Ebru yapımı çok zevkli olduğundan, zamanın nasıl geçtiğini fark edemeyebilirsiniz, bu yüzden oturarak ebru yapmanız vücudunuzu daha az yoracaktır. (yorucu değilmiş gibi görünse de ebru yapmak gerçekten yorucu bir iştir.)
7-Ebru yapacağınız sıvıyı hazırlarken kireçsiz ve temiz su kullanmanız gereklidir.
8-Deniz kadayıfı hazırlarken genellikle 2 - 2,5 tepeleme yemek kaşığı kadar (bu oran değişebilir, zamanla uygun ayarı yakalarsınız) deniz kadayıfını 5 litre ılık su ile, ve her defasında 10 ar dakikadan 30 dakika ara vererek ve 3 tekrar yaparak karıştırmanız, kadayıfın tamamen erimesini sağlayacaktır.
9-Deniz kadayıfını hazırladıktan sonra 6 saat kadar beklemeniz yeterlidir.
10-Ebru yapacağınız suyu, ağzı geniş bir kovada ve elektrikli mikserle karıştırmanız, daha iyi sonuç verecektir.
11-Deniz kadayıfını hazırladıktan sonra içine formal dehit ilave etmeniz, bu suda daha uzun süreli ebru yapmanızı sağlar.
12-Deniz kadayıfı kullanılarak hazırlanmış sular belirli bir süre bekledikten sonra genellikle daha yoğun bir hale gelir bu yüzden yeniden su ilave etmeniz gerekir.
13-Su ilavesini azar azar yapmanız ve doğru ayarı bulmanız zaman alabilir, sabırlı olup acele etmemeniz, fazla su katıp sıvıyı fazla sulandırmanızdan daha iyidir. Fazla yoğun sıvıya su ekleyerek normal kıvamına getirmeniz mümkündür ama çok sulanmış olan sıvıya bir şey yapamazsınız.
14-Çiçekli ebruların zeminini; aynı rengin farklı tonlarından hazırlamanız, zeminin estetik açıdan daha güzel görünmesini ve yaptığınız çiçeğin daha belirgin olmasını sağlar.
15-Özellikle çiçekli ebru zeminlerinde neftli (terebentin) boya kullanmanız hem zeminin güzelliğini artırır hem de teknenize düşen tozların sebep olduğu hataların daha az görünür hale gelmesini sağlar.
16-Çiçekli ebru zemininde ilk sırada serptiğiniz boyaların tekne üzerindeki görüntüsünde geniş boş alanlar (boya düşmemiş) varsa bizinizle gel-git yapmanız bu boşlukların sıklaşmasını sağlayacaktır. Bu da ebruyu kağıda aldıktan sonra, boyasız kalan bölümlerin zeminde fazla sırıtmasını engeller.
17-Yaptığınız ebrunun renklerine daha uygun farklı renklerde kağıtlar kullanmanız ebrunuzun kağıt üstünde daha güzel görünmesini sağlayabilir.
18-Ebruyu kağıda alırken; bir köşeden başlayarak, kağıdı yatırdığınız noktadan tekrar geriye kaldırmadan, yavaşça ve hava boşluğu bırakmayacak şekilde kağıdı suya yatırmanız gereklidir.
19-Kağıdı tekneden alırken, teknenizin kenarını temizlemeniz ve bu kenara kağıdı sıyırarak almanız hem fazla sıvının teknede kalmasını hem de ebrunun daha kolay kurumasını sağlar.
20-Sıcak havalarda ebru yaparken kesinlikle kağıdı sıyırarak almanızı tavsiye ederim. Sıyırmadan alırsanız boyaların belli bir süre sonra kağıdın üstünde akarak dağıldığını ve kağıdın çok fazla buruştuğunu görürsünüz.