KAYA ÇEŞİTLERİ

S,A,,

TAŞLAR VE ÖZELLİKLERİ
Tarih boyunca insanoğlu tarafından yapılarda ve anıtlarda
güzelliği ve dayanıklılığı sebebiyle kullanılmıştır. Zamanla
kullanımı artan doğal taşlar günümüzde özellikle
inşaat, kaplama, döşeme, heykelcilik, yol yapımı, porselen ve cam
sanayi (kuvars), optik sanayi ve süs eşyalarının yapımında
kullanılmaktadır.
Yeryüzü kaya kitlelerinden
oluşmaktadır. Mineraller ise kaya kitleleri içinde bulunan,
kararlı, özellikleri değişmeyen inorganik kimyasal elementler veya
kompleks bileşiklerdir.

Kaya ve minerallerin tanımlanması en iyi şekilde fiziksel
özelliklerine göre yapılır.Bu özelliklerden bazıları;
Sertlik, Özgül ağırlık, Kristal yapısı, Dilimlere
ayrılabilme, magnetik, elektriksel ve ısı iletkenliği sayılabilir.
Ayrıca kimyasal ve optik özellikleri de dikkate alınabilir.
Çoğu mineraller kristal yapıya sahip olup 7 değişik kristal yapı
şekillerinde bulunurlar.

Taşlar (kayaçlar) bir veya birkaç mineralin bir
araya gelmesiyle oluşan mineral topluluklarıdır. Bir kayaç tek
bir mineralden oluşacağı gibi (ör: kireçtaşı bir
kayaçtır ve sadece kalsit mineralinden oluşmuştur), bir
kaç mineralin bir araya gelmesiyle de oluşabilir. (ör:
granit bir kayaçtır ve kuvars, feldspat, mika, opak gibi
minerallerden meydana gelmiştir). Buna göre mineraller metalik ve
metalik olmayan mineraller olarak 2 ye ayrılabilir. Metalik mineraller
bakır, kurşun, altın, gümüş, demir, aliminyum vb., Metalik
olmayan mineraller ise kükürt, grafit, kalsit,
alçıtaşı, barit, kuvartz gibi. Kayaçlar stabil olmayıp
çoğu zaman kil, kum, çakıl ve toprak haline
dönüşürler.

DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI

1-) PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR (Mağmatik):
Kökeni mağma olan kayaçlardır.Yerin derinliklerinde akkor
(erimiş) haldeki mağmanın yerin içinde veya yüzeye yakın
derinliklerde yada yüzeyde soğuyarak katılaşması ile oluşan
kayaçtır. Mağmatik kayaçlar yapıları, mineral
içerikleri ve oluşumlarına göre sınıflandırılabilir. Hafif
mineralleri fazla olanların renkleri açık, özgül
ağırlıkları 2.6-2.7 olanlara ASİDİK KAYA, Demir-magnezyumu minerali
bakımından zengin, koyu renkliözgül ağırlığı 3 den
büyükolanlar BAZİK KAYA adını alır.
Mağmatik kayaçların yapıları, ince ve kaba kristalli olabileceği gibi amorf yapıda olanları da vardır.
Lav şeklinde yeryüzüne çıkmaya çalışan mağma
yeryüzü kabuğu altında donarsa DERİNLİK kayaçları,
yeryüzüne ulaşıp kristalleşirse yüzey kayaçları
meydana gelir. Derinlik kayaçların en önemlileri GRANİTtir.

Granit: Genellikle
açık renkli olup %60 oranında potasyum feldspat, %30 kuvartz,
mika minerallerinden oluşur. Granit sert ve dayanıklıdır. Yoğunlukları
2600~2800 kg/m3 arasındadır. Basınç dayanımları 1600~2400
kg/cm2tür.Kolay yarılabildiğinden merdiven basamağı, moloz taşı,
kaba yonu taşı, döşeme kaplamaları kaldırım ve bordür taşı ve
mıcır imalinde kullanılır. İyi cila tutar.

Yoğunlukları 2600~2800 kg/m3 arasındadır.Basınç dayanımları 1600~2400 kg/cm3 tür.

Diorit: Gri, koyu yeşil ve beyaz renklerde bulunan granit grubu bir taşdır. Bünyesinde garnitten başka minerallerde vardır.
Gabro:Rengi
koyu gridir.Mavimsi ve yeşilimsi renkte olabilir..Mineralojik
birleşiminde her ne kadar kuvars yoksa da bazı durumlarda
bulunabilir.İşlenebilir,cila tutar.

Porfirler:
Genellikle kırmızı ve yeşil renkli olurlar. Kaldırım taşı ve mıcır
olarak kullanılırlar. Bunlarda kendi aralarında sınıflara ayrılır.


· Andezit:
Porfirlerin yeni zamanda oluşmuş cinsleridir.Volkanik dağlarda bulunur.
İyi bir yapı taşıdır. Kesme taş halinde kullanılır. Çok az
kuvars içerir. Minarolojik bakımdan andozit riyolit-bazalt
arasıda yer alır.




· Bazalt: Renkleri koyu gri ve siyahtır. Çok sert ve ağır taşdır. Temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır.
· Lavlar :
Mağmanın yeryüzüne çıktıktan sonra sertleşmesi sonucu
oluşan lavlar, sert olup püskürme sonrası kütlelerin
soğuması ile volkanik curüflar meydana gelir. Çok
gözenekli olanlara volkanik tüf adı verilir. Bazalt lavları
sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılır. Çimentoda
kullanılan TRASS volkanik tüftür.
2-) TORTUL KAYAÇLAR (
Sedimanter): Mevcut taşların zamanla dış tesirlerle ufalanmaları,
sonradan birbiri ile karışarak tabii bir bağlayıcı ile yeniden
sertleşmesi sonucu oluşan kayaçlardır. Bu tip kayaçlar
sedimantasyon (çökelme )olayı sonucu meydana gelmişlerdir.
Mineral ve taş parçalarının değişik yollarla taşınarak bir yerde
çökelmesi ile oluşur. Konsolite olmamış kum veya
çamur sediment, konsolide olmuşları sedimamter kaya adını alır.
Sedimanter kayaçlar tabakalar halinde oluşur ve içlerinde
organik maddeler, fosiller bulunabilir.
Bu tip kayaçlara örnek olarak ;
Kalker: Kalsiyum
karbonattan (CaCO3) oluşur. İçinde yer alan maden oksitlerin
etkisi ile değişik renkte görünür. Geçirdiği
oluşum sırasında yapısında çatlak ve kırıklar oluşur. Bu
kırıklara başka maden oksitler dolunca ilginç desenler
görülür. Sertlik derecesi 3 olup kolay kesilip işlenir.
Saf kalkerin özgül ağırlığı 2700kg/m3 tür. Çok
iyi cila tutar. Yapıda moloz taşı,yonu taşı, kaplama taşı,kırılarak
mıcır taşı olarak kullanılırlar.
Treverten: Yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı mağma suyunun yer
yüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı basınç ile
oluşur. Oluşumu sırasında içinde bulunan bitki kök ve
yapraklarının zamanla çürümesi sonucu boşluklar
oluşur. Kalker tüfü grubundan olup gözenekleri
büyüktür. Bu boşluklar kendi tozu ile yapılan dolgu
malzemesi ile doldurulur. Genellikle dış mekanlarda kaplama işinde
kullanılır.

Dolamit: Doğadaki rengi genellikle beyaz olup Mg ve CaCO3' den oluşmaktadır. Kalkerden daha sert bir taştır. Asitlerden zor etkilenir.
Alçı Taşı :
Suda daha fazla çözündüğü için
yapının su ile temas eden yerlerinde kullanılmaz.Renkleri beyazımsı,
sarımsı ve saydam olabilir.Jips adı verilen bu taş CaSO4 ve 2H2O 'dan
oluşur. Sertlik derecesi 2’ dir. Kolay işlenebilir.

Arduvaz :
Siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit
billurları bulunur. Parlayan bir taş olup gözeneksiz olanları yapı
işlerinde kullanılır. Dona ve yüksek ısıya dayanıklıdır. İznik
civarında bulunur.
Killi Şist: Sarı, yeşilimsi,gri, mavimsi ve siyah renklerde olur.Tabakalı,sert ve dayanıklıdır. Kaplama işlerinde kullanılır.
Konglomeralar: İrili ufaklı taş parçalarının tabii bir bağlayıcı
ile birleştirilmesi sonucu oluşur. Kum taşının silika, kireç
veya demiroksit ile yapışması sonucu oluşur. Silika ile yapışmış
olanları çok dayanıklıdır. Kaba taneli olanlara konglomera, ince
taneli olanlara kumlu şeyl adı verilir. Şeyller ince taneli
olduklarından suyu zor geçirler. Çimento üretiminde
kullanılabilir.

3-) BAŞKALAŞMIŞ KAYAÇLAR (Metamorfik):
Mağmatik ve sedimanter kayaçların; sıcaklık, basınç,
gerilme (stress basıncı) ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisi
altında kalarak değişmeleri sonucu oluşur. Kristalsiz bir yapıya sahip
olan tortul taşlar ısı ve basınç etkisiyle kristal bir yapıya
dönüşürler.

Bu tip kayaçlara örnek olarak;

Mermerler: Ufak ve iri
taneli kalsit veya dolamit kristallerinden oluşan bir kayaçtır.
Mermerler %95 kalsit, az miktarda silis, silikat ve demir oksit gibi
minerallerden oluşur. Mohs sisteminde kalsitin sertliği 3.0 ,
dolamit’in sertliği 3.5-4.0 arasındadır. Buna göre mermer
orta sertliktedir. Binaların iç kısımlarında, merdiven
basamaklarında , döşeme kaplamalarında, banyo ve mutfak gibi ıslak
mekanlarda kullanılabilir. Bunun yanında süs eşyası ve mezar taşı
yapımında kullanılır.

Gnays: Gnays'lar çekiçle
vurulduğunda cm veya dm kalınlıkta levhalara yada prizmalara
bölünebilirler. Ayrılma (bölünme) mika
yüzeyleri boyunca orta ve iri taneli kuvars ve feldspatlardan
oluşan ileri derecede değişime uğramış metamorfik kayaçtır.
Tabakalı yapıya sahip olup dondan etkilenir, kaldırım taşı veya
kırmataş olarak kullanılır.

Yapı taşı olarak kullanılan kayaç ve kayaç gruplarının özellikleri :

BAZALT: İnce taneli, yoğun, sert,
dayanıklı ve koyu renkli (siyah) bir magmatik kayaç olan bazalt
gabro grubunun volkanik türüdür. Homojen yapısı
nedeniyle düzgün kırılma yüzeyleri vermesi
açısından yapıtaşları konusunda özellikle yaya ve yolların
döşenmesinde zar taşı olarak üretim açısından aranan
bir kayaçtır. En önemli özelliklerinden biri arazide
altıgen prizmalar şeklinde ve sütunlar halinde meydana gelmiş
olmasıdır.
GRANİT: Magmatik kökenli olan iri
taneliden ince taneli feldspar ve kuvars mineralleri içeren sert
bir kayaçtır. Feldspar rengine bağlı olarak değişik renkler
alabilmektedir. Mineraller çok büyük olursa pegmatit,
çok ince taneli olursa aplit olarak adlandırılır. Yapıtaşı
olarak granitlerde orta ve özellikle ince mineral taneli olmasına
ilaveten düzgün kırılabilme özelliği aranmaktadır.
Yörelere göre farklı özelikler veren granitlerin
özellikle gri renkli, ince mineral taneli olanları parke taşı
imalatında kullanılmaktadır. İri mineral taneli ve farklı renkli
granitler daha çok mermer gibi parlatılarak plakalar şeklinde
kullanılmaktadır.


ANDEZİT :
Volkanik kökenli olan andezit kayaçları renk, doku ve
sertlik açısından uygun olan bazı türlerinden parke taşı,
döşeme taşı, kaplama taşı ve yapılarda değişik amaçlı
olarak mimari tasarımlarda ve tarihi yapılarda kullanılmaktadır. Su
emmeyen, suda dağılmayan özelliği, sıkı dokulu ve koyu kırmızı
renkli olmasının yanı sıra kırıldığında ve disk kesicilerle
kesildiğinde düzgün yüzey veren andezitler, aranan
özellikleridir. Andezitler bozuşabilir.Bozuşmaya uğramış
andezitler renk, sertlik ve dayanım yönleri ile sorun
yaratabilirler. İç Anadolu Bölgesi (Ankara, Çankırı,
Afyon) andezit üretimi yönünden son yıllarda
büyük artış göstermiştir.


KUMTAŞI : Kumtaşı silisli veya kum
taneciklerinin çökelmesi ve bunların çimentolanması
ile oluşmuş sert bir kayaçtır. Özellikle ince taneli ve gri
renkli olan ve silisçe zengin tabakalı kumtaşları parke taşı
olarak tercih edilmektedir. Türkiye’deki üretimi
küçük ölçekte olup iç piyasaya
yöneliktir.

KİREÇTAŞI:
Krem veya beyaza yakın renklerdeki kireçtaşlarından hem doğal
parke taşı hemde diğer amaçlı yapı taşları üretilmektedir.
Parke taşı olarak yurtdışına küçük miktarlarda
ihraç edilmektedir.

TÜFLER : Volkanik küllerin
konsolide bir hale gelmesiyle oluşmaktadır. Özellikle volkaniklere
bağlı riyolit – dasit türü tüfit kayaçlar
ilgi görmektedir. Bünyelerinde serbest olarak kuvars
mineralleri bulunabilir. Tüfler sedimanter kayaçlar gibi
tabakalanma gösterebilmektedir. Doğal olarak değişik renkteki
özellikle beyaz, pembe, sarı-kırmızı desenli ve yeşil renklerin
hakim olduğu tüfler üretilmektedir.
KAYAĞAN TAŞI (Kayraktaşı, Slate, Arduvaz)
: Metamorfik bir kayaç olan kayağan taşı, çamur taşları,
silt taşları, şeyller ve volkanik küllerin farklı
kompozisyonlarını içerir. Metamorfizma nedeniyle oluşan klivaj
yapıları, bu taşların doğal olarak plaka halinde ayrılmasına sebep
olur. Çok farklı mineral ve kompozisyonları nedeniyle, değişik
renkler ve desenler verebilmektedir. İhraç potansiyeli
yüksek olan kayağan taşı çatı kaplamalarında,
döşemelerde ve dış kaplamalar ile birlikte peyzaj mimari
amaçlı olarak kullanılmaktadır.

DİABAZ : Sert bir kayaç olan
diabaz hem mermer hem de yapıtaşı olarak işlem görmektedir.
Ülkemizin değişik yörelerin de diabaz oluşumları (Tokat,
Adana, Antalya) bilinmesine rağmen sadece sınırlı oranda Gemlik’
te üretim bulunmaktadır.
Yukarıda yaygın olarak bilinen
yapıtaşlarına ilaveten siyenit, diorit, gabro, gneiss, grovak, şist ve
değişik özelliklerde kumtaşları da olabilir. Bunların dışında da
yeni yapıtaşlarının ortaya çıkması her zaman
mümkündür.
Granit, diyorit, siyenit vb. gibi mermer olarak da kullanılabilecek
niteliklerdeki magmatik orijinli kayaçlar eski kristalin
masiflerle ilgili olarak bulunur. Bazı kıtalarda örneğin; Kuzey
Avrupa'da, İsveç, Finlandiya ve Güney Afrika'da olduğu gibi
çok geniş alanlarda oluşumlarının bulunduğu jeolojik olarak
bilinmektedir. Siyenit adı ise Mısır'daki Siena ' dan gelmekte olup,
Piramitler Eski Mısırlılar tarafından siyenitlerden inşaa edilmişlerdir.

DEĞERLİ TAŞ ÇEŞİTLERİ,,


elmas Resimleri

altın Resimleri

doğal akuamarin Resimleri

zümrüt Resimleri